Kontkruiden
Naturalis-onderzoekster Tinde van Andel wil weten welke planten mensen gebruiken in hun traditionele geneeskunsten. In een nieuwe publicatie in het Journal of Ethnopharmacy brengen zij en drie van haar Leidse promovendi één toepassing nader aan het licht: klysma’s. In de Afrikaanse geneeskunst spelen rectaal toegediende kruiden blijkbaar een grote rol.
Welke kruiden? Van Andel en co identificeerden maar liefst 213 verschillende soorten, waarvan gember en chilipeper het bekendst en het populairst waren. In Ghana gaat er ook as en muizenpoep in de klysmavloeistof. Klinkt naar? In Gabon gebruiken ze soms levende visjes of bijtende mieren.
De behandeling wordt ingezet tegen van alles: buikpijn, onvruchtbaarheid, menstruatieklachten, wormen en nog veel meer. Vooral kleine kindjes krijgen vaak klysma’s. Veel ingrediënten zijn erg bitter, dus dat speelt ook een rol bij de keuze om ze niet via de mond in te nemen.
Grote vraag is natuurlijk: helpt het? Nou, in een land zonder luiers is het wel handig als je de stoelgang van je niet-zindelijke kindje een beetje kan sturen, en als een patiënt heel misselijk is kan de achteringang zeker helpen. Maar het viel de onderzoekers op dat er ook behoorlijk giftige planten in het arsenaal zitten, en dat de nieuwerwetse gewoonte om fijngestampte mottenballen toe te voegen de klysma’s ook al niet veiliger maken. Daar komen de risico’s die u zelf kon bedenken, zoals rectumperforatie, uitdroging bij laxerende behandelingen en de verspreiding van parasieten via slecht schoongemaakte pompjes nog eens bovenop. Kortom, misschien iets om eens aan te stippen in lokale voorlichtingsprogramma’s, aldus de onderzoekers.
Ruimte-PAK
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) zijn moleculen die overal in de ruimte te vinden zijn. Het infraroodlicht dat ze uitzenden is karakteristiek. Sterrenkundigen vinden echter nooit een mooie strakke ruimtewolk van uitsluitend één enkele PAK; er zitten er meerdere door elkaar en dan zijn er ook nog andere bronnen van infraroodstraling. Als je wilt weten wat er nou precies voor stofjes te zien zijn, dan moet je het waargenomen infraroodspectrum met complex rekenwerk uit elkaar peuteren.
In het Astrophysical Journal beschrijven Amsterdamse, Amerikaanse en Leidse sterrenkundigen een omgekeerde aanpak. Zij gingen in het laboratorium in de weer met drie soorten PAK’s: naftaleen, antraceen en tetraceen. Die koelden ze af tot vier graden boven het absolute nulpunt, en vervolgens beschoten ze de moleculen met laserlicht, om zo goed mogelijk de omstandigheden in de ruimte na te bootsen. De resulterende spectra zijn veel complexer dan ze volgens de theorie zouden moeten zijn. De James Webb-ruimtetelescoop die in 2018 gelanceerd moet worden zal betere infraroodfoto’s van het heelal opleveren. Dan is het wel handig als de informatie op die foto’s ook goed geïnterpreteerd wordt. De onderzoekers zijn alvast druk bezig om nog meer PAK’s te onderzoeken.
Door BART BRAUN