‘Als iemand al drie vingers mist, moet je dan de andere hand afhakken? En als iemand geboren is zonder hand?’ Hoogleraar Arabische taal en cultuur Petra Sijpesteijn noemt theoretische voorbeelden uit een lezing die de Britse hoogleraar Arabisch Robert Gleave. Hij sprak onlangs bij het Leiden University Centre for the Studie of Islam and Society (LUCIS), waarvan Sijpesteijn directeur is, over de uitgebreide discussies uit islamitische rechtsboeken. ‘Maar er is een groot verschil tussen zulke theoretische teksten en hoe er vanuit het islamitisch recht werkelijk geleefd wordt. In hoeveel landen worden werkelijk nog handen afgehakt?’
Komend weekend komen wetenschappers van over de hele wereld samen in Leiden voor het congres Islamic Law & Ethics. Daarmee valt het jaarlijkse congres van LUCIS samen met dat van ISILS (International Society for Islamic Legal Studies). ‘Dat is een internationale organisatie die het islamitisch recht in relatie tot de maatschappij bestudeert’, vertelt Sijpesteijn. Die relatie, en daarmee de interpretatie en de toepassing, verschilt van plaats tot plaats en van tijd tot tijd, blijkt uit de lezingen die op het programma staan. ‘Alleen in Saoedi-Arabië mogen vrouwen niet autorijden. En in Tunesië is polygamie bij wet verboden. Allebei vanwege het islamitisch recht.’
Hoewel het congres in de eerste plaats bedoeld is voor wetenschappers van over de hele wereld, is het voor publiek toegankelijk en zijn de onderwerpen niet toevallig gekozen. ‘Het zijn de onderwerpen waarnaar in de maatschappij gewezen wordt om moslims in een hokje te duwen. Meestal is dat geen positief hokje. Hopelijk presenteert het congres een genuanceerder beeld.’
Ze noemt medisch-ethische kwesties als voorbeeld. ‘Wie zich erin verdiept, komt erachter dat er in de islamitische wereld medische raden zijn, die op basis van de meest geavanceerde kennis tot juridische rechtsregels komen, binnen de kaders van het islamitisch recht. Nu weet ik niet hoe er over varkenshartkleppen gedacht wordt, maar tegenover orgaantransplantatie in het algemeen staan moslims niet zo afwijzend. En bij een onderwerp als abortus veegt men moslims misschien snel op een grote hoop met Staphorst. Maar in de Koran staat een passage over hoe de geest ingeblazen wordt bij een foetus. Tot dat gebeurd is, is abortus volgens islamitische juristen mogelijk. De vraag is alleen: wanneer wordt die geest ingeblazen? Dat is dezelfde discussie die hier gevoerd wordt: wanneer is een kindje een kindje?’
Een voorbeeld uit haar eigen vakgebied: ‘Iemand publiekelijk te schande zetten was in de middeleeuwen een populaire straf bij islamitische politieke heersers. Van mannen werden de haren en de baard afgeschoren. Zwartgemaakt met pek moesten ze in een optocht door de stad, soms achterstevoren op een ezel. Deze straffen moesten mensen afschrikken om in de fout te gaan, net zoals de schandpaal in Europa. Dat principe bestaat nog, maar zulke straffen niet meer. Aan de ene kant is er dus een rechtsregel, maar hoe die wordt geïnterpreteerd en uitgevoerd, verandert door de tijd.’
Een van de lezingen gaat over de ontstaansgeschiedenis van de Maq?sid al-Shar?'a. ‘Dat is een interpretatie van de sharia, niet naar de letter, maar naar de geest. Daarom kan Tunesië aan de hand van het islamitisch recht polygamie verbieden, terwijl in de Koran staat dat je vier vrouwen mag hebben. Het doel van die regel was namelijk het maximaal aantal vrouwen per man vermínderen naar vier. Tunesië heeft die interpretatie doorgetrokken naar nu. Hetzelfde geldt voor slavernij. Volgens middeleeuwse rechtsboeken en ook volgens de Koran is dat toegestaan. Maar het hoort niet meer bij deze maatschappij. IS grijpt er misschien op terug, maar voor de meeste moslims is het een gepasseerd station.’
6-8 november
Aanmelden via
lucis@hum.leidenuniv.nl