Op 26 september vorig jaar reden zo’n honderd studenten van de Mexicaanse Ayotzinapa-lerarenschool in drie bussen naar de stad Iguala. Onderweg werden ze staande gehouden door de lokale politie, en die nam 43 studenten mee. Het merendeel van hen is nog steeds zoek. Eentje werd een dag later teruggevonden zonder hoofdhuid – gruwelijkheden zijn een handelsmerk van de in Mexico oppermachtige drugs-cártels. Anderhalve maand later dook een verzameling plastic zakken met lichaamsdelen op. Eén van die lijken is inmiddels geïdentificeerd als een van de studenten.
Er zijn zo’n tachtig mensen gearresteerd in verband met de zaak, waaronder de burgemeester van Iguala en zijn vrouw, de plaatselijke politiebaas, zo’n veertig politieagenten en leden van de Guerreros unidos, het plaatselijke cártel. Wat de overheid betreft is de zaak gesloten.
Toch zijn de overlevende studenten en de familie van de 43 niet tevreden. Justitie heeft de hele groep doodverklaard op basis van de verklaring van één gearresteerde guerrero, maar bloeddorstige gangsters gelden normaal gesproken niet als betrouwbare getuigen. Bovendien was die bekentenis verkregen na marteling – steeds gebruikelijker in Mexico. Zijn de overige 41 studenten echt dood? Zijn alle schuldigen opgepakt?
‘Als je alleen maar knikkend naar de officiële versie blijft luisteren, ben je medeplichtig’, vertelt Ayotzinapa-student Omar Garcia maandag aan een bomvolle zaal in het Leidse Academiegebouw. Garcia ontsnapte door puur toeval aan de ontvoering: hij zat in een van drie de bussen, maar paste niet meer in de politiewagens. Amnesty International haalde hem samen met andere Ayotzinapa-overlevers op reis door Europa. Ze hopen dat Nederland, als belangrijke handelspartner en gastheer van het Internationaal Strafhof, bij Mexico kan aandringen op betere mensenrechten in het algemeen en rechtsvinding in Iguala in het bijzonder.
Daarnaast is er het grotere probleem: dit soort incidenten zijn helemaal niet zo incidenteel. De zoektocht naar de studenten werd mede bemoeilijkt door het feit dat er meerdere massagraven rond Iguala bleken te liggen. Bovenop het geweld van de drugsbendes speelt iets nog ergers, legt José Carlos Aguiar van Latin American Studies uit. ‘De Mexicaanse overheden gebruiken cártel-geweld als dekmantel om politieke tegenstanders uit te schakelen.’
De Ayotzinapa-leerlingen waren indígenas: afstammelingen van de oorspronkelijke bewoners van Mexico. Ze maakten zich sterk voor een eigen bestuurslaag voor hun gemeenschap.
Aguiar: ‘Er zijn al meerdere bloedbaden tegen indígenas-activisten geweest in de laatste tien jaar, telkens vanuit de lokale burgemeester, het leger of politie. De federale overheid grijpt niet in of lijkt niet meer te kunnen ingrijpen. De populariteit van president Peña Nieto is historisch laag en de spiraal van geweld, corruptie en straffeloosheid wordt steeds groter. Mexico heeft geen legitiem regime meer.’
‘Wie vraagt er om onze studenten terug te krijgen? Luister met jullie harten’, smeekt Garcia de zaal. ‘We willen gerechtigheid.’ In de zaal steken medestanders hun vuisten omhoog: ‘Justicia!’