Varenseks

In The American Naturalist staat een opmerkelijke beschrijving waar Hortusmedewerker Harry Roskam aan meeschreef. Het gaat om een naar Roskam vernoemde varenvariant, xCystocarpium roskamiaum, die voorkomt in de Franse Pyreneeën. Dat x-je betekent dat het om een hybride gaat: een kruising tussen twee varenfamilies. Net zoals een muilezel een hybride is tussen een paard en een ezel, is deze plant een kruising tussen een Cystopteris en een Gymnocarpium. Het verschil: ezels en paarden zijn ongeveer 2,4 miljoen jaar geleden uit elkaar gegaan als soorten. De laatste gemeenschappelijke voorouder van de twee hybridiserende varens leefde 60 miljoen jaar geleden. Dat is alsof je als mens seks hebt met zo’n zwart-wit pluizebeest uit Madagascar (een ringstaartmaki), en er levensvatbaar nageslacht van komt. De varen is net zo onvruchtbaar als een muilezel, maar kan zich via wortelstokken verspreiden.

Blijkbaar ontstaan bij varens minder snel barrières tussen afsplitsende soorten dan bij andere levende wezens. Dat zou dan weer helpen verklaren waarom er relatief weinig varensoorten zijn, vergeleken met andere planten.

Cherenkov-ring

De aarde wordt vanuit de ruimte bekogeld met hoogenergetische deeltjes: een enkele atoomkern of proton, maar soms met de energie van een gesmashte tennisbal. Als zo’n deeltje botst met de moleculen in de lucht, ontstaat er een zogeheten air shower: een lawine van verschillende deeltjes en straling, waaronder radiostraling.

Als je een stelsel van antennes hebt die met elkaar verbonden zijn, dan kan je die radiostraling meten. De ene antenne meet het nèt ietsje eerder dan de andere, en dus kan je uitrekenen waar de shower begon en hoeveel energie het ruimtedeeltje had. In Nederland hebben we zo’n antennestelsel. De grootste ter wereld, zelfs: LOFAR heeft 25.000 antennes, verdeeld over 48 stations, waarvan er acht in het buitenland liggen. Het is eigenlijk gebouwd om sterrenkunde mee te bedrijven, maar je kan er dus ook mee aan deeltjesfysica doen.

In het vaktijdschrift Astroparticle Physics beschrijven LOFAR-onderzoekers, waaronder de Leidse astronomen Huub Röttgering en Mike Garrett, metingen aan air showers. Omdat er zo snel zoveel radiostraling gevormd wordt, gaan de golven elkaar versterken, ongeveer zoals de supersonische schokgolven achter een vliegtuig. Bij radiostraling heet dat een Cherenkov-ring, en de auteurs hebben voor het eerst metingen aan zo’n ring verricht. Voor de normale sterrenkundige metingen van LOFAR maakt het af en toe opduiken van air showers overigens weinig uit. Op een meting van vele uren moeten ze enkele tientallen nanoseconden aan data weggooien: dat valt te overzien.

Vleesvrij

Het zou beter zijn voor het milieu als de mensheid veel minder vlees at. Eén van de dingen die een plantaardiger eetpatroon in de weg staan, is het klassieke beeld dat vlees macho is. Als mannen het idee hebben dat een ‘echte man’ vlees hoort te eten, zullen ze waarschijnlijk ook meer vlees eten. In Nederland eten mannen ongeveer dertig procent meer vlees dan vrouwen.

In het etensonderzoekblad Appetite beschrijft een groep onderzoekers, waaronder Jan Boersema van het Centrum voor Milieuwetenschappen, een studie naar vlees eten in Nederland.

Daarbij vergeleken ze autochtone Nederlanders met mensen van Turkse of Chinese komaf. Bij alle groepen eten de mannen meer en vaker vlees dan de vrouwen. De Turken zijn het traditioneelst: zij vertonen het grootste verschil tussen man en vrouw, en de meeste weerstand tegen vleesloze dagen. Wellicht dat er veel te winnen valt met speciaal op Turkse mannen gerichte campagnes, opperen de auteurs. Die campagnes zouden de matigheid en halal-heid van vleesvervangers kunnen benadrukken.