‘Het verhaal gaat over een rijke tirannieke vader die zijn familie in een ijzeren greep houdt’, zegt regisseur Arie de Mol. ‘Hij heet Fjodor en is de Bokito op de apenrots. Hij neemt een agressieve houding aan, roffelt als een gorilla op zijn borst en daagt de mensen uit die hem van zijn troon willen stoten. “Kom maar op!” roept hij.
‘Fjodor knijpt als het ware de keel dicht van de mensen om hem heen. En kijkt dan wat je doet. Stik je of vecht je terug? Hij hoopt dat zijn slachtoffers tegenstribbelen. Hij geniet van hun pijn. Wat dat betreft heeft hij het nodige weg van een dictator. Maar ook iemand als Poetin heeft Fjodortrekjes.’
De arrogante despoot wordt uiteindelijk vermoord. ‘Het boek is een whodunnit. Maar de moord is slechts een kapstok voor een veel groter verhaal. Dostojevski gaat diep in op de persoonlijkheden van de familieleden, en dan vooral op die van zijn drie zonen. Of eigenlijk vier, want Fjodor heeft ooit een bastaard verwekt bij een straathoertje.
‘De oudste zoon lijkt het meeste op zijn vader. De middelste is een intellectueel die zijn vader en alles waar die voor staat uit de grond van zijn hart haat. De jongste is een soort Jezusfiguur. Hij wil eigenlijk het klooster in en stelt existentiële vragen: Wie zijn wij? En waarom zijn we hier? Is er een god? Zijn wij dat zelf? De vader heeft op deze zoon het minste grip.’
‘Dan is er nog de bastaard. Die wordt door zijn familie mishandeld en vernederd. Hij blijft beleefd, maar zint ondertussen op wraak. Hij is degene die de knuppel in het hoenderhok gooit.
‘De broers Karamazov is een heel menselijk verhaal van een warmbloedig schrijver. Dostojevski is een soort dokter. Hij keert zijn personages binnenstebuiten en is niet bang om in stinkende wonden te peuren. Waanzin speelt een grote rol in zijn boeken. Personages balanceren vaak op de rand van een inzinking. Ze zitten heel erg in de knoop met hun geweten. Hij wist in de huid van oude en jonge personages te kruipen, zowel mannen als vrouwen. Hij wist hun ziel te doorgronden zonder partij te kiezen.’
Het stuk vat het boek niet samen, zegt De Mol. ‘Dat kan ook niet. Het is een pil van bijna duizend pagina’s. We laten personages en verhaallijnen weg maar voegen ook elementen toe. Ook is de setting van het stuk anders. Fjodor is bij ons eigenaar van een louche nachtclub. Dat ranzige past wel goed bij zijn karakter.’
Toneelgroep Maastricht
Leidse Schouwburg
29 nov, € 10 - 29,50