Wetenschap
Salep - Nierdonors - Creativiteit
woensdag 15 oktober 2014

Salep

Het gaat slecht met de wilde orchideeën van Iran. Dat zit namelijk zo: de Iraniërs maken salep – een soort meel waarmee je een dik drankje, ijs of traditionele medicijnen kunt maken – van de wortelknolletjes.

De internationale vraag naar salep neemt toe, en dus neemt het aantal wilde orchideeën af. In Turkije is het al te laat, en dat zet extra druk op de Iraanse plantenpopulaties. In het vaktijdschrift Biodiversity & Conservation zet een viertal biologen, waaronder de Leidse Barbara Gravendeel, op een rijtje om welke orchideesoorten het precies gaat, en hoeveel. Omdat je voor een kilo salep zo’n vierduizend knolletjes nodig hebt, moet er flink geoogst: Gravendeel en co schatten in dat er voor de jaarlijkse productie van Iran zo’n zes miljoen wilde planten sneuvelen. Mag niet van de Iraanse wet, maar dat houdt niemand tegen.

De auteurs waarschuwen dat het de verkeerde kant opgaat, en pleiten voor beschermde gebieden, betere voorlichting, en de ontwikkeling van een DNA-barcodesysteem waarmee douaniers gesmokkelde salep kunnen herkennen.

Nierdonors

Er is een groot tekort aan door dode mensen gedoneerde organen, maar voor nieren ligt het iets anders, want een gezond mens heeft er twee.

Die donaties-bij-leven zijn belangrijk. In Nederland kunnen zo’n vierhonderd nierpatiënten alleen getransplanteerd worden door het beschikbaar zijn van een levende donor. Wereldwijd gaat het om 40 procent van alle transplantaties, vooral in landen waar de infrastructuur ontbreekt om een nier uit een vers verongelukte brommerrijder te peuteren en levend naar een ziekenhuis te krijgen. Levens gered, dialyses uitgespaard, en het kan ook echt, want een gezond mens heeft maar één nier nodig, als het goed is. Toch?

Is het ook goed? Omdat het deze week Donorweek is, schreven de Leidse hoogleraren Johan de Fijter en Arend Edo Meinders daar een stuk over in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Hoe groot is de kans dat je er jaren later achter komt dat je toch – oeps – die tweede nier voor jezelf had moeten bewaren? Daar zijn recent wat studies naar gedaan in Noorwegen en Amerika. Conclusie: ja, de kans op nierproblemen na het afstaan van een nier lijkt ietsje groter dan bij mensen die allebei de nieren hielden, maar blijft minimaal. ‘Geen reden om de huidige positieve attitude ten aanzien van donatie bij leven te herzien’, aldus Meinders en De Fijter.

Creativiteit

Ongeveer de helft van de blowers denkt creatiever te worden van blowen. Is dat ook echt zo? In Psychofarmacology beschrijft een groep onderzoekers, met de Leidse psycholoog Mikael Kowal als eerste auteur, een experiment dat vraagtekens stelt bij die aanname.

Kowal et al. lieten drie groepen van achttien blowers ademen uit een wietverdamper. Zo kregen ze veel THC, een beetje THC of uitsluitend placebo binnen. Vervolgens moesten ze een aantal testjes doen. De hoge dosis zorgde ervoor dat de proefpersonen juist slechter scoorden op die testjes, en tussen de lage dosis en de placebo zat geen verschil.

Het grote probleem is dat wetenschappers niet zo goed weten wat creativiteit nou eigenlijk is, en hoe je dat moet meten. Het zou best kunnen dat bepaalde andere, niet geteste vormen van creativiteit er wel op vooruit gaan na een jointje. Ook is onduidelijk wat er zou gebeuren als je de proef herhaalt met mensen die nog nooit geblowd hebben.

Desalniettemin zou het goed kunnen dat het gevoel van toegenomen creativiteit een illusie is. Teveel blowen is sowieso contra-productief. Tenzij je uitgezakt zitten en chips eten als kunstvorm beschouwt, natuurlijk.

DOOR BART BRAUN