Columns & opinie
Neptentoonstelling
Nu te zien in de UB-tentoonstelling Books, Crooks and Readers. De compleet verzonnen geschiedenissen van Friesland en Holland, een nepstuk van Shakespeare en een pil over de Etrusken die van A tot Z is vervalst.
woensdag 4 juni 2014

‘Zo is er een boek van Suffrides Petri, gedrukt in 1603, dat wel een heel apart licht werpt op de ontstaansgeschiedenis van Friesland’, zegt Jacqueline Hylkema, die bij LUCAS promotieonderzoek doet naar vroegmoderne vervalsingen en de tentoonstelling heeft samengesteld. ‘Drie Indiase heren met de namen Friso, Saxo en Bruno gaan op reis. Ze krijgen les van Plato, vechten aan de zijde van Alexander de Grote en ze belanden in wat nu Nederland heet en stichten daar Friesland. Zie hier de Indiase roots van Friesland. Dit werd echt door veel mensen geloofd.’

De tentoonstelling bestrijkt de periode 1600-1800. Hylkema: ‘Zodra het concept van ‘echt’ ontstaat, krijg je vervalsingen. Het is dus een verschijnsel van alle tijden. Maar met de opkomst van de boekdrukkunst verandert de vervalsingsdynamiek. Je kunt een vervalsing introduceren zonder een oud uitziend origineel manuscript. Er zijn veel meer lezers, de verspreiding gaat veel sneller en je hebt allerlei nieuwe vervalsingsstrategieën.’

Ook met de geschiedenis van Holland werd een loopje genomen. ‘We tonen ook een druk van de rijmkroniek over Holland die geschreven zou zijn door de middeleeuwse monnik Klaas Kolijn. Het gold destijds als de oudste en meest betrouwbare bron over het graafschap maar het is allemaal verzonnen. Het is vals werk van een Leidse student, Reinier de Graaf, of mogelijk zelfs van de grote Leidse filoloog Petrus Scriverius. Maar je kunt wel zien dat er iets niet in de haak is met Kolijn. Het is te netjes, te historisch bewust. Dat zie je heel vaak: vervalste boeken geven informatie op een presenteerblaadje.

‘Een van de mooiste werken uit de zeventiende eeuw is een boek van de Italiaan Curzio Inghirami die op zijn negentiende honderden Etruskische manuscripten en archeologische vondsten vervalste. Dat deed hij om Toscane een verleden te geven dat kon wedijveren met dat van Rome. Het gaat er bij dit soort valse geschiedenissen eigenlijk altijd om andere landen of provincies de loef af te steken.

‘Iedereen in de Republiek der Letteren had dit peperdure boek. Inghirami maakte illustraties van zijn zogenaamde vondsten en hij publiceerde facsimile’s van de manuscripten die hij gevonden zou hebben. Met de opkomst van de boekdrukkunst is het niet meer nodig originelen te tonen en Inghirami maakt daar heel handig gebruik van. Het mag dan vals zijn maar het boek was state of the art en ontketende een ware Etrusken-manie. Maar de publicatie van het boek was ook de ondergang van Inghirami en zijn vervalsingen want iedereen kon nu de teksten van de manuscripten lezen en bestuderen. En daarmee liep hij uiteindelijk tegen de lamp: er stonden veel te veel taalkundige en historische fouten in.’

Een van de bekendste fakes uit de geschiedenis stamt uit de achttiende eeuw. De Schotse schrijver James Macpherson verzon het personage Ossian, wiens episch dichtwerk uit de derde eeuw na Christus zou stammen. Goethe trapte er in en Bilderdijk vertaalde zijn werk. Ossian werd razendsnel verspreid. In de tentoonstelling is de originele uitgave van de gedichten te zien, en een aantal vertalingen.

De Engelsman William-Henry Ireland publiceerde in 1796 Vortigern als een verloren gewaand werk van Shakespeare. ‘Het stuk is op 2 april 1796 opgevoerd in Londen maar het publiek reageerde woedend. Het was voor hen duidelijk dat het geen stuk van Shakespeare was.’ VB

Books, Crooks and Readers, The Seduction of Forgery (1600-1800)

Universiteitsbibliotheek

Van 6 juni tot 1 oktober