Achtergrond
Vals spelen blijft mogelijk
In oktober ontving de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons de Nobelprijs voor de Vrede. ‘De deadlines in Syrië zijn niet gehaald, maar we zijn bezig met een push.
Vincent Bongers
donderdag 13 maart 2014
Gassed (1919) © John Singer Sargent

‘Een krachtig beeld’, zegt de Amerikaanse chemicus Jonathan Forman over Gassed, een schilderij van John Singer Sargent. Een rij soldaten loopt langs het front van de Eerste Wereldoorlog, elk met de hand op de schouder van een voorganger. Het mosterdgas heeft ze blind gemaakt.

Een reproductie van het schilderij hangt bij de ingang van the Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) in Den Haag, waar Forman adviseur wetenschapsbeleid is.

‘Dat dit soort wapens in augustus 2013 nog in Syrië is gebruikt, maakt het des te schokkender’, zegt hij. ‘Dat was overigens sarin.’

Forman vertelt dinsdag 18 maart op Campus Den Haag over de activiteiten van zijn organisatie. ‘De OPCW is de uitvoerende dienst gekoppeld aan de Chemische Wapens Conventie, een ontwapeningsverdrag dat in 1997 van kracht is geworden.

‘Het gaat om een compleet verbod van het bezit, gebruik of de verspreiding van chemische wapens. Honderdnegentig landen hebben het ondertekend. De laatste ondertekenaar was onlangs Syrië.

‘Zes landen doen niet mee. Noord-Korea, Angola, Egypte en Zuid-Soedan hebben niet getekend, Israël en Myanmar deden dat wel, maar hebben niet geratificeerd. Maar dat wil niet per se zeggen dat ze de principes van het verdrag niet onderschrijven en chemische wapens hebben. Ik kan me voorstellen dat in een nieuw land als Zuid-Soedan ondertekenen even geen prioriteit heeft.’

Er zijn grofweg twee soorten chemische wapens. ‘Mosterdgas zorgt voor blaren op de huid, en tast longen en ogen aan. Zenuwgassen, zoals sarin of VX, verstoren het signaal van zenuw naar spier en kunnen zo een dodelijke verlamming veroorzaken.’

Behalve de gassen en de raketten die ze vervoeren, moeten ook de benodigde chemicaliën, de zogeheten precursors, vernietigd worden. ‘Een deel daarvan is echter heel algemeen. Het is aan ons om heel scherp in de gaten te houden waarom landen bepaalde chemicaliën kopen en of ze die ook voor vreedzame doeleinden gebruiken.’

Forman verwacht niet dat de landen die het verdrag tekenen, stiekem een hele voorraad gifgas achter de hand houden. ‘Ondanks controles en inspecties is vals spelen mogelijk. Maar in de zeventien jaar dat het verdrag in werking is, hebben we nog geen aanvraag voor een challenge-inspectie gehad. Er is geen land dat heeft gezegd: “Ik vertrouw die staat niet, ik wil dat er een nieuw onderzoek komt.”’

De meest gebruikelijke manier om chemische wapens te vernietigen is door hydrolyse. ‘Je laat chemicaliën reageren met water en andere reactiestoffen waardoor ze hun giftige werking verliezen. De derrie die je overhoudt, wordt verbrand.’

Dat gebeurt met het Syrische arsenaal nu ook. Er verschenen onlangs berichten over het overschrijden van deadlines.

‘Het schema voor Syrië is behoorlijk strak. De deadlines zijn inderdaad niet gehaald. We zijn bezig met een push: zorgen dat de Syrische regering er extra vaart achter zet. Het is oorlog, dus het gaat allemaal op een wat ingewikkelde manier. Een deel van de chemicaliën wordt vervoerd naar de Syrische havenstad Latakia. Later gaat het aan boord van het Amerikaanse vrachtschip Cape Ray dat apparaten aan boord heeft dat derrie van deze chemicaliën kan maken. Het schip vaart vervolgens naar internationale wateren en begint dan aan dat proces. De overgebleven troep wordt vervoerd naar verschillende plekken in Europa waar het in de verbrandingsoven terechtkomt. Best lastig allemaal. Maar 29 procent van het materiaal is inmiddels vernietigd.’