Wetenschap
Overal bomen
Er staan zo’n 390 miljard bomen verdeeld over 16.000 soorten, schatten biologen in een grootschalig onderzoek naar het Amazonewoud. En er is sprake van ‘donkere biodiversiteit’: sommige soorten moeten er zijn, ook al weet men nog niet welke.
Bart Braun
woensdag 23 oktober 2013

Als je wat wilt weten over de bomen op de Hoge Veluwe, dan kun je in een paar dagen al heel ver komen. Je huurt een fiets, je stapt af en toe af om de bomen om je heen te tellen. Als je de afstapplekken met beleid kiest, krijg je een vrij goed beeld van hoeveel bomen het gebied telt, welke soorten er staan, en hoe die soorten verdeeld zijn: zoveel procent grove den, zoveel procent jeneverbes, enzovoort.

Datzelfde kunstje wordt wat lastiger als je het wilt doen met het Amazonegebied. Om te beginnen is het ongeveer honderdduizend keer zo groot. Er zijn ook veel minder fietspaden en wegwijs-paddenstoelen. Botanicus Hans ter Steege van Naturalis Biodiversity Center deed er jarenlang onderzoek, en gaat binnenkort weer terug. ‘Vliegen naar Guyana, twee dagen in een truck, zes dagen in een boot, en vervolgens zit je vast in het oerwoud. Met anaconda’s, kaaimannen en indianen met blaaspijltjes. Maar in het algemeen vallen de gevaren wel mee hoor.’

Een ander probleem is de enorme biodiversiteit. Nederland telt zo’n dertig inheemse boomsoorten. Daar komen nog enkele tientallen exoten als de Douglasspar en Japanse lariks bij. ‘Als je een stukje van één hectare afzet in Guyana, kom je aan honderdvijftig tot tweehonderd soorten. Dat kan oplopen tot driehonderd in het Westelijk Amazonegebied.’

Let wel: als je vervolgens een andere hectare afzet een stukje verderop, dan zitten door ook weer driehonderd soorten in, maar niet precies dezelfde driehonderd soorten. Het vermogen om in één oogopslag een boomsoort te herkennen houdt ook bij de meest doorgewinterde biologen een keer op. Dat geldt al helemaal als het een soort betreft die nog nooit officieel is beschreven, wat vrij vaak voorkomt. Bij een expeditie worden vooral heel veel takken verzameld, en dan vogelen ze thuis, met bibliotheek, microscoop en DNA-analyse bij de hand, wel uit wat er precies stond.

Als je nou een netwerk hebt van meer dan honderd wetenschappers verspreid over 88 instituten, die al jarenlang hectares afzetten en de bomen in kaart brengen in verschillende stukjes van het Amazonegebied, dan heb je op een gegeven moment meer dan een half miljoen meegesleepte takken, en meer dan duizend van die vegetatie-opnames. Die kan je vervolgens allemaal bij elkaar gooien, en dan kun je met behulp van ingewikkelde statistiek een extrapolatie maken. Wat zeggen al die kleine stukjes over het gehele regenwoud?

Dat hebben die wetenschappers dus ook gedaan. Het resultaat verscheen vorige week als artikel in Science, met Ter Steege als eerste auteur. Er moeten zo’n 390 miljard bomen staan, is de schatting. De meest voorkomende soort is de palm Euterpe precatoria; ongeveer één procent van alle bomen in het Zuid-Amerikaanse regenwoud behoort tot deze soort.

Verder valt op dat slechts een piepklein gedeelte – 227 soorten - van alle soorten de meerderheid van de bomen uitmaakt. Ter Steege: ‘Zo’n verdeling is op zich normaal: algemeen voorkomende soorten zijn zeldzaam, en zeldzame soorten zijn algemeen. Maar als je het me van tevoren had gevraagd, zou ik hebben gezegd dat je toch wel vijfhonderd tot duizend soorten nodig zou hebben om aan de helft van alle bomen te komen.’

‘Een vooraanstaande collega mailde me dat hij zijn plots niet herkende in ons artikel’, vervolgt hij. ‘Dat kan ik me goed voorstellen, want elk stuk van het bos is weer anders. Een soort kan bijvoorbeeld in Suriname heel veel voorkomen, maar helemaal niet in Brazilië. Je vindt niet al die 227 hyperdominante soorten terug in je plots.’

Veel van de andere soorten zijn zeldzaam: van zo’n achthonderd soorten zit slechts één exemplaar in de grote databank. Dat suggereert dat er in de stukken oerwoud waar je niet keek, nog heel veel andere zeldzame soorten zouden moeten zitten. Volgens de extrapolatie zouden er zo’n 16.000 soorten moeten zijn, waarvan er 4962 daadwerkelijk zijn gevonden bij de opnames.

En de rest? ‘We zijn nu in plantencollecties van heel veel herbaria aan het kijken wat er nog meer al bekend is’, aldus Ter Steege. Verder weten we er weinig van: ‘Waar zitten ze? Hoe zeldzaam zijn ze? Staan ze op het punt om op natuurlijke wijze uit te sterven?’ Hij heeft het over ‘donkere biodiversiteit’, analoog aan de donkere materie waarvan sterrenkundigen weten dat het er moet zijn, ook al weten ze nog niet wat het is.

‘Een van de reviewers vond dat we ook iets in ons artikel moesten zetten over hoe weinig geld er is voor onderzoek daarnaar. We geven miljarden uit aan het in kaart brengen van Mars, aan het bestormen van de hemel. Terwijl we nog zo weinig van de aarde weten. Beschamend eigenlijk: stel je voor dat morgen buitenaardse wezens landen, en vragen hoeveel soorten organismen er op deze planeet zijn. En wij moeten dan toegeven dat we echt geen flauw idee hebben.’