Columns & opinie
Dochter Mies was het lievelingsmodel
Maartje van den Heuvel
woensdag 12 juni 2013

Dromerig kijkt ze in de verte, deze vrouw in modieuze haute-couturekleding. Ze is chique en een beetje breekbaar ook. Zo wilde je in de jaren twintig als vrouw gezien worden. Het zou nog decennia duren voordat fotograaf Helmut Newton zijn sterke vrouwen tegenover dit broze vrouwbeeld zou gaan plaatsen.

De foto is gemaakt door Jacob Merkelbach. In 1913 opende deze portretfotograaf een studio boven het modehuis Hirsch & Cie aan het Leidseplein in Amsterdam. Dit modehuis bracht sinds 1882 de Parijse mode in Nederland. Wat een exotisme was dat voor de Hollander! In 1912 introduceerde Hirsch de eerste modeshow in dit land. ‘De mannequins liepen bevallig, chic, gemaniereerd, bestudeerd-correct, maar... zwijgend tusschen de rijen opmerkingen-makende en bewondering-uitende dames en heeren door’, schreef tijdschrift Het Leven.

Toen Merkelbach het jaar erna zijn studio opende, was een nauwe samenwerking met Hirsch vanzelfsprekend. Klanten van het modehuis lieten zich tijdens hun dagje uit op hun paasbest portretteren bij de fotograaf. Merkelbach maakte voor Hirsch modefoto’s, waarmee hij aan de verspreiding van de bijzondere cultuur van het modehuis bijdroeg.

Merkelbachs modefoto’s verschenen hier en daar in vrouwenbladen als De Gracieuse, De vrouw en haar huis of algemene publieksbladen zoals Panorama en Het Leven. Er bestond echter nog lang niet zo’n rijke mediacultuur rond mode als nu het geval is. De foto’s werden ook gebruikt om in de etalages van Hirsch en van Merkelbach zelf neer te zetten om respectievelijk de afgebeelde mode en de portretkunst aan te prijzen. Wellicht werden ze als pr-middel bovendien aan klanten meegegeven om in hun kring te verspreiden. Merkelbach werkte wel met externe professionele modellen, maar op deze foto is één van zijn meest geliefde ‘mannequins’ te zien: zijn dochter Mies. Mies was niet alleen knap, ze werkte ook goed met haar vader de fotograaf samen. Vanaf 1924, het jaar van deze foto, assisteerde ze haar vader in de studio als model en assistent-fotograaf. Toen Jacob in 1942 overleed, zou zij de fotostudio nog tot 1969 voortzetten en genoot in die tijd bovendien de reputatie van uitzonderlijk goede foto-drukker.

Studio Merkelbach was vooral een portretstudio en Jacob liet zich graag voorstaan op zijn portretteerkunst. Op deze foto leek hij speciaal trots. Hij vervaardigde deze als tentoonstellingsdruk op groot formaat in de luxe kooldruk. Dit was een procedé dat afdrukken met een prachtige textuur en een grote houdbaarheid opleverde. Een sticker op de achterkant meldt dat de foto deel uitmaakte van een Fotosalon in Bandoeng in 1925.

Dit beeld is één van de ruim tweehonderd foto’s uit de Leidse fotocollectie waarmee Universiteit Leiden, naast onder meer het Rijksmuseum en het Joods Historisch Museum, meedoet aan het omvangrijke Red een portret-project van het Stadsarchief Amsterdam. Middels crowdfunding wordt geld verzameld om de gehele ‘fotocollectie Merkelbach Nederland’ beter te beheren en ontsluiten. Zo kun je je eigen Merkelbach als poster bestellen. Met crowdsourcing wordt bij het publiek informatie ingewonnen over de afgebeelde personen, nu de directe nazaten van de geportretteerden nog in leven kunnen zijn. Ook u kunt kijken of u in de website redeenportret.nl een voorouder of andere bekende tegenkomt en zo aan de geschiedschrijving rond dit erfgoed bijdragen. De tentoonstelling over Studio Merkelbach, waarin deze kooldruk als bruikleen te zien zal zijn, vindt plaats in het Stadsarchief Amsterdam van 13 september 2013 tot 5 januari 2014.

Maartje van den Heuvel is conservator fotografie bij de Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden. In september 2012 ontving zij de Mr. K.J. Cathprijs vanwege de positieve zichtbaarheid van de Universiteit Leiden waaraan zij bijdraagt met haar werk met de fotocollectie. Over de objecten uit de fotocollectie van Universiteit Leiden schrjift zij een columnreeks. Deze teksten verschijnen ook als ‘snapshot’, een e-mailservice om iedereen kennis te laten maken met opmerkelijke stukken uit de bijzondere collecties - zie http://disc.leidenuniv.nl.