Het was een idee met de voeten op tafel, maar het sloeg wel aan. NRC Handelsblad had een gezellig avondje ingepland met drie leden van de Jonge Akademie, een clubje voor talentvolle wetenschappers die nog te weinig statuspunten hebben verzameld om bij de echte Koninklijke Akademie der Wetenschappen te mogen. Filmpje erbij over wetenschapsfraude, en een goed gesprek over wetenschappelijke integriteit.
Misschien, zo opperde filosofe prof.dr. Ingrid Robeyns, moest er een eed komen voor promovendi. Zoals artsen hun eed van Hippocrates hebben, zo zouden wetenschappers een eed van een nader te bepalen wetenschapper kunnen zweren, waarin ze beloven dat ze zich aan de regels van de wetenschap zullen houden. NRC vond het zo’n goed idee dat ze het naar de voorpagina knipten en plakten, en als iets eenmaal op de voorpagina van NRC staat, nemen andere kranten het over.
De PVV kan de Kamervragen vast opkoken, want zo’n eed noem je natuurlijk naar een van de eerste echte wetenschappers. Dat waren zonder uitzondering Arabieren en dus moslims.
Maar belangrijker dan de vraag of het nu de eed van Alhazen of de eed van al-Biruni moet heten, is de vraag of zo’n eed echt nodig is. Mensen die net hun rijbewijs hebben gehaald, kunnen het ook af zonder eed. Dat ze niet te hard mogen rijden, niet rechts in mogen halen, en ook als ze gehaast zijn, moeten stoppen voor rood, dat staat gewoon vastgelegd in de Wegenverkeerswet.
Over wat je als wetenschapper wel en niet kan maken, heeft de wetgever minder te melden. De Tilburgse fraudeur Diederik Stapel is ontslagen, maar hij hoefde niet naar de gevangenis. Dat betekent echter niet dat er hier een soort moreel vacuüm bestaat, zonder regels en duidelijkheid over wat er wel en niet mag. Stapel wist dondersgoed dat je geen onderzoeksdata mag verzinnen. De vele, vele wetenschappers die hun naam plaatsen boven een artikel waarmee ze niks te maken hadden, beseffen best dat dat niet volgens de regelen der ethiek is. Maar soms zit je nou eenmaal op het wetenschappelijke equivalent van een ontsluitingsweg waar je best 120 denkt te kunnen rijden.
Mensen houden zich niet aan eden. De belangrijkste in iemands leven, die van huwelijkse trouw, wordt angstaanjagend vaak geschonden. Hoeveel kans heeft de wetenschapsgelofte dan nog?
Er is natuurlijk nog een andere reden om zo’n eed af te leggen. Behalve als bindend element heeft de eed ook een rituele functie. Het gaat niet om het trouw blijven, het gaat om de bruiloft.
Dat is natuurlijk altijd mooi. We zouden een soort ceremonie kunnen verbinden aan het afronden van het proefschrift. Iets met moeilijke woorden en rare pakjes en… oh wacht.